استفاده از
نیروی هستهای از 40
سال پیش آغاز شد و اینک این نیرو همان اندازه از برق جهان را تأمین میکند که 40
سال پیش بوسیله تمام منابع انرژی تأمین میشد. حدود دو سوم از جمعیت جهان در
کشورهایی زندگی میکنند که
نیروگاههای هستهای آنها در زمینه تولید برق و زیر ساختهای صنعتی نقش مکمل را
ایفا میکنند. نیمی از مردم جهان در کشورهایی زندگی میکنند که نیروگاههای هستهای
در آنها در حال برنامهریزی و یا در دست ساخت هستند.
به این ترتیب ، توسعه سریع نیروی هستهای جهان مستلزم بروز هیچ تغییر بنیادینی نیست
و تنها نیازمند تسریع راهبردهای موجود است.
امروزه حدود 440
نیروگاه هستهای در 31 کشور جهان برق تولید میکنند. بیش از 15 کشور از مجموع این
تعداد در زمینه تأمین برق خود تا 25
درصد یا بیشتر ، متکی به نیروی هستهای هستند. در اروپا و ژاپن سهم نیروی هستهای
در تأمین برق بیش از 30 درصد است، در آمریکا نیروی هستهای 20 درصد از برق را تأمین
میکند. در سرتاسر جهان ، دانشمندان بیش از 50 کشور از حدود 300
راکتور تحقیقاتی استفاده میکنند تا: درباره فناوریهای هستهای تحقیق کرده و برای
تشخیص بیماری و درمان سرطان ، رادیوایزوتوپ تولید کنند.
همچنین در اقیانوسهای جهان راکتورهای هستهای نیروی محرکه بیش از 400 کشتی را بدون
اینکه به خدمه آن و یا محیط زیست آسیبی برسانند، تأمین میکنند. دوره پس از جنگ سرد
، فعالیت جدیدی برای حذف مواد هستهای از تسلیحات و تبدیل آن به سوخت هستهای غیر
نظامی آغاز شد. انرژی هستهای کاربردهای زیاد در پزشکی در علوم و صنعت و کشاورزی و
... دارد. لازم به ذکر است انرژی هستهای به تمامی انرژیهای دیگر قابل تبدیل است،
ولی هیچ انرژی به انرژی هستهای تبدیل نمیشود. موارد زیادی از کاربردهای انرژی
هستهای در زیر آورده میشود.
نیروگاه هستهای (Nuclear Power Stotion)
یک نیروگاه الکتریکی که از انرژی تولیدی شکست هسته اتم اورانیوم یا پلوتونیم
استفاده میکند. اولین جایگاه از این نوع در 27
ژوئن سال 1958 در شوروی سابق ساخته شد. که قدرت آن 5000 کیلو وات است. چون شکست
سوخت هستهای اساسا گرما تولید میکند، از گرمای تولید شده راکتورهای هستهای
برای تولید بخار استفاده میشود. از بخار تولید شده برای به حرکت در آوردن
توربینها و
ژنراتورها که نهایتا برای تولید برق استفاده میشود.
این نوع بمبها تا حالا قویترین بمبهای و مخربترینهای جهان محسوب میشود. دارندگان این نوع بمبها جزو قدرتهای هستهای جهان محسوب میشود.
پیل هستهای یا اتمی دستگاه تبدیل
کننده
انرژی اتمی به جریان برق مستقیم است، سادهترین پیلها) شامل دو صفحه است. یک
پخش کننده بتای خالص مثل استرنیوم 90 و یک هادی مثل
سیلسیوم.
جریان الکترونهای سریعی که بوسیله استرنیوم منتشر میشود ازمیان
نیم هادی عبور کرده و در حین عبور تعداد زیادی الکترون اضافی را از نیم هادی
جدا میکند که در هر حال صدها هزار مرتبه زیادتر از جریان الکتریکی حاصل از ایزوتوپ
رادیواکتیو استرنیوم 90 میباشد.
در پزشکی
تشعشعات هستهای کاربردهای زیادی دارند که اهم آنها عبارتند از:
استرلیزه کردن هستهای و میکروب زدایی وسایل پزشکی با پرتوهای هستهای
رادیو بیولوژی
تشعشعات هستهای کاربردهای زیادی
در کشاورزی دارد که مهمترین آنها عبارتست از:
موتاسیون هستهای ژنها در کشاورزی
کنترل حشرات با تشعشعات هستهای
جلوگیری از جوانه زدن سیب زمینی با اشعه گاما
انبار کردن میوهها
دیرینه شناسی (باستان شناسی) و صخره شناسی (زمین شناسی) که عمر یابی صخرهها با C14 در باستان شناسی خیلی مشهور است.
در صنعت کاربردهای زیادی دارد،
از جمله مهمترین آنها عبارتند از:
نشت یابی با اشعه
دبی سنجی پرتویی(سنجش شدت تشعشعات ، نور و فیزیک امواج)
سنجش پرتویی میزان سائیدگی قطعات در حین کار
سنجش پرتویی میزان خوردگی قطعات
چگالی سنج موادمعدنی با اشعه
کشف عناصر نایاب در معادن
انرژی هسته ای – شکافت و گداخت
انرژی هسته ای، شکل اصلی دیگری از انرژی است که در داخل اتم قرار دارد . یکی از قوانین جهانی این است که انرژی نه تولید پذیر است و نه از بین رفتنی ، اما به شکلهای دیگر قابل تبدیل است.
ماده را می توان به انرژی تبدیل نمود. آلبرت انیشتن ، مشهورترین دانشمند جهان ، فرمول ریاضی خاصی را برای شرح این نظریه ارائه نموده است :
E = MC2
برطبق فرمول فوق انرژی (E) برابر است با جرم (m) ضربدر سرعت نور به توان دو .
لطفاً توجه داشته باشید که بعضی از نرم افزارهای وب قادر به نمایش توان روی شبکه نیستند. معمولاً مجذور C توسط قرار دادن عدد 2 کوچک در بالا و سمت راست C نشان داده می شود. دانشمندان از معادله انیشتن برای آزاد سازی انرژی نهفته در اتم و نیز جهت ساخت بمب اتمی استفاده نمودند.
یونانیان قدیم براین باور بودند که کوچکترین جزء طبیعت ، اتم است. اما در 2000 سال قبل ، آنها نمی دانستند که ذرات کوچکتر از اتم نیز در طبیعت یافت می شود.
همانطوریکه در فصل 2 گفتیم ، اتمها از ذرات کوچکتری به نام هسته ، که خود متشکل از پروتون و نوترون هستند ، تشکیل شده اند. این اتمها توسط الکترونهایی احاط شده که بدور آنها می چرخند، درست مثل گردش زمین به دور خورشید.
شکاف هسته ای
هسته اتم می تواند شکافته شود. زمانیکه این مسئله رخ میدهد، مقدار زیادی انرژی آزاد می شود. این انرژی به دو صورت گرما و نور است. انیشتن معتقد بود که مقدار کوچکی از ماده حاوی مقدار زیادی انرژی است. زمانیکه این انرژی ، آهسته از اتم خارج می شود ، می توان آنرا مهار نمود و تولید برق نمود. اما زمانیکه انرژی موجود در هسته اتم بطور ناگهانی آزاد می شود ، انفجار عظیمی مانند بمب اتم رخ میدهد.
سوخت
یک نیروگاه هسته ای (مانند نیروگاه هسته ای کانیون در تصویر) ،
اورانیوم است. اورانیوم عنصری است که در اکثر مناطق جهان از زیرزمین
استخراج می شود. اورانیوم بعداز مرحله کانه آرایی بصورت قرصهای بسیار
کوچکی در داخل میله های بلند قرار گرفته و داخل رآکتور نیروگاه نصب می
شوند. کلمه «Fission»
به معنی شکافت است. در داخل رآکتور یک نیروگاه اتمی ، اتمهای اورانیوم
تحت یک واکنش زنجیره ای کنترل شده ، شکافته می شوند. در یک واکنش
زنجیره ای ، ذرات حاصل از شکافت اتم به سایر اتمهای اورانیوم برخورد
کرده و باعث شکافت آنها می گردند. هریک از ذرات آزاد شده مجدداً باعث
شکافت سایر اتمها در یک واکنش زنجیره ای می شود. درنیروگاههای هسته ای
، معمولاً از یک سری
میله های کنترل جهت تنظیم سرعت واکنش زنجیره ای استفاده می گردد. عدم
کنترل این واکنشها
می تواند منجربه تولید بمب اتم شود. اما در بمب اتم ، تقریباً ذرات
خالص اورانیوم 235 یا پلوتونیوم (باشکل و جرم معینی) باید با نیروی
زیادی در کنارهم قرار گیرند. چنین شرایطی در یک رآکتور هسته ای وجود
ندارد.
واکنشهای زنجیره ای همچنین باعث تولید یک سری مواد رادیواکتیو می شوند. این مواد در صورت رهایی می توانند به مردم آسیب برسانند. بنابراین آنها را به شکل جامد نگهداری می کنند. این مواد در گنبدهای بتنی بسیار قوی نگهداری می شوند تا در صورت بروز حوادث مختلف ، خطری بوجود نیاید (به تصویر توجه کنید).
واکنشهای زنجیره ای باعث تولید انرژی گرمایی می شوند. این انرژی گرمایی برای جوشاندن آب در قلب رآکتور مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین ، به جای سوزاندن سوخت ، در نیروگاههای هسته ای ، اتمها از طریق واکنش زنجیره ای شکافته شده و انرژی گرمایی تولید می کنند. این آب از اطراف رآکتور به قسمت دیگری از نیروگاه فرستاده می شود. در این قسمت که مبدل گرمایی نامیده می شود، لوله های پر از آب حرارت داده شده و بخار تولید می کنند. سپس بخار حاصله باعث گردش توربین و درنتیجه تولید برق میشود. مقطع عرضی یک نیروگاه هسته ای در شکل نشان داده شده است.
گداخت هسته ای
گداخت شکل دیگری از انرژی هسته ای است. گداخت ، به معنی الحاق هسته های کوچکتر و ساختن یک هسته بزرگتر است. در داخل خورشید ، گداخت هسته ای اتمهای هیدروژن باعث تولید اتمهای هلیوم می شود. در اثر این گداخت، گرما ، نور و پرتوهای دیگری تولید می شود.
همانطوریکه در تصویر می بینید ، با ترکیب دو نوع اتم هیدروژن (دوتریم و ترتیم) ، یک اتم هلیوم و یک ذره اضافی بنام نوترون تشکیل می شود. در واکنش فوق مقداری انرژی نیز تولید می گردد. دانشمندان مدتها که برروی کنترل گداخت هسته ای کار می کنند تا بتوانند یک رآکتور گداخت برای تولید برق بسازند. اما مشکل این است که نمی دانند چگونه واکنش در یک محیط بسته را کنترل کنند.
مزیّت گداخت هسته ای نسبت به شکافت هسته ای در این است که ماده رادیواکتیو کمتری تولید کرده و سوخت آن پایدارتر از عمر خورشید است.