تعریف فرهنگ شهادت

وقتی صحبت از مقوله فرهنگ ایثار و شهادت می شود، سوالات متعددی در اذهان متبادر می شود.معمولاً این سوالات از عدم شناخت صحیح و همه جانبه نسبت به موضوع ایثار و شهادت ناشی می شود.اگر با تحلیل عمیق به این موضوع نگاه کنیم ، به تمام شبهات و وسالات نهفته در اذهان پاسخ داده می شود.و این چیزی است که در این بخش مختصر در صدد آنیم. مقدمات باید گفت عنصر مبارزه با ظلم و تجاوز در تمام جوامع و فرهنگ ها امری مقدس و ضروری است و یکی از عناصر مهم در حفظ حیات حقیقی بشریت است که انسان در طول تاریخ به آن محتاج بوده، لیکن در برهه هایی از زمان و دلایل شرایطی خاص، این فرهنگ ظهور، بروز و تجلی بیشتری داشته است. هر زمان که ظالم یا متجاوزی قد علم کرده است، مردانی غیور با اراده ای پولادین و با فداکاری و از خود گذشتگی در مقابلشان ایستاده و با ظلم و تجاوز مبارزه کرده اند، حال یا در راه هدف والای خود کشته شده اند و یا به فتح پیروزی رسیده و ظلم و متجاوز را سر جای خود نشانده اند.مصادیق، حقیقی چنین مبارزاتی در تاریخ ملل مختلف با هر کیش و آئینی فراوان یافت می شود کا بعضی از نمونه های آن حتی در قصه ها ، داستان ها و اشعار سینه به سینه نقل شده است. اما در دین مبین اسلام و به ویژه در مکتب تشیع به دلیل ویژگی های خاص در آن تأکید و بر حفظ حیات معنوی و عزت مسلمین در خصوص مبارزه با ظلم، تجاوز و فسادو... سفارشات و تأکیدات مهمی شده است، لذا در این بخش مبانی و شاخص های فرهنگ ایثار و شهادت بررسی می شود.

مفهوم شهید و شهادت

واژه شهید به معنای شاهد، گواه و کشته شده در راه خدا آمده است. شهید از ریشه شهد در لغت عرب با مشتقات متعدد در اصل معنی حاضر بودن در یک محل (نقطه مقابل غایب بودن) است. همچنین به معنی کسی که چیزی را با چشم خود دیده و کسی که آنچه را دیده بیان می کند آمده است. در قرآن کریم 45 مرتبه به معنای حضور در یک محل، گواهی و علم به چیزی، اقرار و اعتراف، مشاهده و دیدار، به دست آمدن و حاصل شدن چیزی و آماده به خدمت بودن آمده است.(میمنه،1385، ص8)

شهید دارای خلقیات، خصایص و ویژگی هایی است که شایستگی کشته شدن در راه خداوند را پیدا می کند و آثار این خلقیات در جامعه تأثیر گذاشته و ماندگار خواهد بود، و اگر افراد جامعه خصوصیات رفتاری ایشان را الگو قرار دهند، به سعادت خواهند رسید؛ و این «الگوی رفتاری و اخلاقی» مفهومی از فرهنگ شهادت را می رساند.

واژه شهید به معنای شاهد، گواه و کشته شده در راه خدا آمده است. شهید از ریشه شهد در لغت عرب با مشتقات متعدد در اصل معنی حاضر بودن در یک محل (نقطه مقابل غایب بودن) است

تعریف فرهنگ شهادت

تعاریف متعددی از فرهنگ شهادت آورده شده است. فرهنگ شهادت عبارت است از «مجموعه آگاهی ها، باورها، آداب و اعتقادات و اعمالی که موجب وصل انسان به عالی ترین و والاترین درجۀ کمال، یعنی مرگ آگاهانه در راه خدا می گردد.» هر گونه آثار باق مانده از شهدا درباره شهادت و شهید، سیره، روش و پیام شهیدان و بالاخره تربت پاک و مقدس آنان بخشی از این فرهنگ می باشد؛ فرهنگ شهادت عبارت است از :« تعیین عاشقانه ای که انسان دنیوی را دز عبور از حیات مادی به حیات معنوی لقاءا...می رساند.»(معدنی،22،1378)

در تعریف فرهنگ شهادت می توان سه نگاه داشت : قبل از شهادت ، حین شهادت و بعداز شهادت می توان برا ساس آن مقاطع و ویژگی های آن و زمان مورد نظر، تعریف ارائه داد . می توان این مقاطع را جدا دید یا اینکه به هم پیوسته ، همچنین می توان یک مقطع را مبنا قرار داد و یا اینکه به عوامل و مواردی پرداخت که منتج به شهادت می شود، شهادت نیز محصولی است که باید معرفی گردد و شهدا معرف آن فرهنگ اند.فرهنگ شهادت مجموعه آثار ، اصول و معارفی است که معرف و برآمده از حیات معنوی شهیدان راه خدا، و مبین سیرۀ عملی آنهاست .

در فرهنگ شهادت شهید و شهادت و پیام شهید مطرح است؛ حضرت امام حسین (ع) به عنوان الگوی شهید و و شهادت و حضرت زینب (س) پیام رسالت شهادت می باشد. در بحث فرهنگ شهادت نیز، فرهنگ مادی (وجهه فیزیکی همانند تربیت و مقبره شهید، وسایل و آثار به جای مانده و موزۀ شهدا) و فرهنگ معنوی (باورها،ارزش ها و اعتقادات) مطرح است.بنابراین، فرهنگ شهادت عبارت است از «سیرۀ شهدا، نحوۀ تاثیر سیره شهدا و اثرگذاری آن در جامعه»
تعریف نهایی: فرهنگ شهادت عبارت است از «آثار باقی مانده از شهید، اعم از غیره مادی (معنوی) مثل باورها، اعتقادات، خلقیتات ، رفتارها و اهداف و دیگر وجوه معنوی و الهی شهید که الهام گرفته از قرآن و معصومین(ع) می باشد و آثار مادی آن که عبارتند از تربت پاک شهید، وسایل شخصی، اسامی خیابان ها، مراسم مربوط به شهید، آثار مکتوب و کلاً هر آن چیزی که قابل مشاهده و لمس بوده و یادآور شهید باشد.»

مصادیق شهید

یکی از راه های رسیدن به فیض عظیم شهادت شرکت در جبهه های نبرد حق علیه باطل و کشته شدن در راه خداست. اما این باب همیشه در برابر جویندگان حق و حقیقت مفتوح نیست و زمینه جهاد و نبرد با باطل همیشه مهیا نیست. بنابراین می توان اینطور نتیجه گرفت که شهادت هدف نیست بلکه وسیله ای برای رسیدن به آن راه های دیگری غیر از کشته شدن در جبهه نیز وجود دارد که اجر و ثوابی همپایه شهادت برای انسان در پی دارد. از جمله مصادیق شهادت می توان به موارد زیر اشاره نمود:

•  طالب علم : رسول خدا می فرماید : «هر کس با عالمی دیدار کند مانند این است که با من دیدار نموده است و هر کس با عالمی مصافحه نماید مانند این است که با من مصافحه نموده و هر کس با عالمی همنشینی نماید مانند این است که با من همنشینی نموده و هر کس در دنیا با من همنشینی کند روز قیامت با او همنشینی می کنم.هر گاه مرگ صاحب علم در حال فرا گرفتن علم فرا رسد با شهادت از دنیا می رود.»
•  دارنده طهارت: در دین اسلام مساله طهارت بسیار حائز اهمیت است. حضر رسول خدا صل الله علیه واله است که فرمودند: «هر کس با طهارت(وضو) شب را بگذراند و در همان شب از دنیا برود شهید از دنیا رفته است.»
•  غریب : کسی که برای رضای خدا سختی ها و مشقات غربت را تحمل کند اگر از دنیا برود شهید از دنیا رفته است. پیامبر اکرم(ص) فرموده اند : «کسی که غریب از دنیا برود شهید است.».
•  طالب روزی حلال : کسب و کار حلال و روزی جستن از راهی که مورد رضایت خداوند است اجر و ثوابی همپایه شهادت دارد.پیامبر اکرم(ص) فرموده اند : هر کس در راه کسب روزی حلال برای خانواده اش تلاش کند مانند مجاهد در راه خدا است و هر کس دنیا را از راه حلال و یا عفت طلب کند در درجه خداست.(میمنه، 1383،ص25)

منبع:نوید شهادت
گردآوری:سینا کوچکی نژاد